In 1518 maakte Straatsburg uit van het Heilige Roomse Rijk. In de stad verliep alles ordelijk, totdat er plotseling een vrouw een straat opstapte en begon te dansen. Deze ‘Frau Troffea’ zwaaide, zwierde en schudde alsof het een lieve lust was en hield dat bijna een week lang vol. Omstanders lachten en klapten toen ze haar zagen en besloten mee te doen. Steeds meer mensen sloten zich aan bij Frau Troffea. Binnen een week was de groep uitgebreid tot 34, en aan het einde van de maand dansten er 400 mensen in de straten van Straatsburg. Het leek wel een moderne flashmob!
De dansmanie van 1518
In een document uit de zeventiende eeuw citeerde de Straatsburgse jurist Johann Schilter een gedicht over de dansmanie:
Many hundreds in Strassburg began, To dance and hop, women and men, In the public market, in alleys and streets Day and night; and many of them ate nothing Until at last the sickness left them, This affliction was called St Vitus’ dance.
Podium en professionele dansers
In eerste instantie was het enthousiasme voor het dansen groot. Het stadsbestuur liet zelfs een podium opgebouwd en professionele dansers gaven acte de présence. Dit verhoogde niet alleen het dansplezier, maar was ook een manier om de dansmanie in te dammen. Het bestuur hoopte dat het inhuren van echte dansers de uitbraak in zou dammen. Misschien dat de gewone bevolking het daardoor voor gezien hield, dachten ze. Het tegenovergestelde gebeurde… Vanwege het podium en de dansers sloten juist steeds meer mensen zich aan bij de dansgroepen!
De situatie loopt uit de hand
Wat oorspronkelijk een vrolijk en gezellig samenzijn leek, liep al snel uit de hand. De inwoners van Straatsburg hielden niet op met dansen en stierven aan uitputting, hartaanvallen en beroertes. Ook liepen sommige mensen gebroken ribben op en kwamen epileptische aanvallen, hyperventilatie, stuiptrekkingen en visioenen steeds vaker voor. Toeschouwers van het spektakel werden soms mishandeld als ze weigerden om mee te doen.
Artsen proberen dans epidemie te verklaren
Artsen probeerden ondertussen een verklaring te vinden voor dit bizarre fenomeen. Ze noemden het een ‘koorts’ die zich razendsnel verspreidde. In zijn boek ‘The Dancing Plague: The Strange, True Story of the an Extraordinary Illness’ noemt historicus John Waller ‘religie’ als oorzaak voor de dansmanie. In de zestiende eeuw waren veel vrome Europeanen bang voor de katholieke heilige Vitus. Ze geloofden dat hij de macht had om mensen te vervloeken met een dansplaag.
Andere verklaringen
Straatsburg werd in 1518 geteisterd door ziektes en hongersnood. Bovendien was het in de zomer bloedheet en stierven er veel mensen aan oververhitting. Het geloof in de vloek van Vitus in combinatie met stress kan hebben gezorgd voor massahysterie, dat zich uitte in dansen. Ook deze theorieën zijn genoemd als oorzaak voor de dansepidemie van 1518:
- De dansers waren lid van een religieuze sekte
- Een giftige schimmel genaamd Claviceps (moederkorenvergiftiging)
- Bezetenheid door demonen
- Aanwezigheid van de duivel
Werd de dansmanie veroorzaakt door een schimmel?
De theorie dat de slachtoffers hallucinaties kregen door een giftige schimmel is een interessante. Door overstromingen in het gebied rondom Straatsburg ontstonden er vochtige periodes, waardoor schimmels vrij spel hadden. Schimmels die op granen en rogge groeien worden aangeduid als ‘moederkoren’. Ze kwamen in het menselijk lichaam en in het vee terecht. Dit veroorzaakte soms hallucinaties en stuiptrekkingen. De ziekte staat ook wel bekend als ‘St. Anthony’s Fire’.
Dansepidemie als sociaal fenomeen
De bovenstaande theorie verklaart echter niet waarom men tijdens de dansmanie specifieke plekken opzicht om te zwaaien en te zwieren. De dansepidemie kan dus ook een sociaal fenomeen zijn geweest. Veel inwoners van Staatsburg leefden in armoede en hadden daardoor hoge stresslevels. Door te dansen vergaten ze voor even hun zware leven. Mensen raakte door het dansen in extase en een aanzienlijk deel van hen begon te hallucineren.
Ooggetuige
De dansepidemie van Straatsburg klinkt als een mythe. Toch is het waargebeurd en terug te vinden in documenten uit de zestiende eeuw. Zo schreef een ooggetuige van de familie Imlin het volgende:
A woman began to dance and continued for six days. Then the city council had herconducted to St Vitus near Zabern, and there she was cured. But many others began to dance, and thirty-four men and women were involved within four days. Then drummers and pipers were forbidden to play and some of the dancers were conducted to the halls of the guilds. Finally they were taken all together to St Vitus. But in spite of all this more than four hundred persons were afflicted within four weeks.
Dansers weggevoerd
De vreemde dansmanie eindigde pas in september. Een aantal dansers werd weggevoerd naar de bergtopheiligdom Sint-Vitus om te genezen van hun aandoening. Langzamerhand verdween het aantal dansers op straat. Bijzonder genoeg is het niet de enige dansmanie die Europa in de Middeleeuwen trof. Al in de 14e eeuw schijnen er dansmarathons te zijn geweest in Vlaanderen, Aachen, Cologne en zelfs Utrecht. Deze incidenten waren echter niet zo groot en dodelijk als in 1518.
Komt de dansmanie weer terug?
Sinds de 17e eeuw zijn er geen dansmanies meer voorgekomen. Maar kan het ooit weer terugkeren? Op dit moment hebben we verschillende geopolitieke spanningen. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de wereldwijde klimaatproblemen. Zeg dus nooit nooit…
Bronnen
- John Waller. A Time to Dance, a Time to Die: The Extraordinary Story of the Dancing Plague of 1518. Sourcebooks, 2009.
- Gregor Rohmann. Dancing on the Threshold. Berghahn Books, 2015. Contributions to the History of Concepts Vol. 10, No. 2, pp. 48-70.
- E. Louis Backman. Londen: Allen & Unwin, 1952. Religious Dances in the Christian Church and in Popular Medicine
- Lynneth J. Miller. Divine Punishment or Disease? Medieval and Early Modern Approaches to the 1518 Strasbourg Dancing Plague
